Gần đây cũng có một vài bạn hỏi mình, nhất là về mảng freediving “có cần bằng để đi lặn hay không” hoặc một số học viên cũng hỏi “mình chỉ học mà không lấy bằng có được không. Vậy hãy cùng tìm hiểu thật sự chứng chỉ lặn là gì và liệu nó có cần thiết không nhé?

1.Chứng chỉ lặn bắt đầu từ đâu?
Vào những năm 50, sau chiến tranh thế giới thứ 2, khí tài và công nghệ của môn lặn được quảng bá rộng rãi cho dân sự. Đồng nghĩa với việc đi lặn cho mục đích giải trí và nghiên cứu khoa học cũng phát triển bùng nổ, với các cá nhân, hội nhóm tự chơi tự thuê thiết bị với nhau.
Tuy nhiên, các tai nạn lặn cũng từ đó mà gia tăng. Đỉnh điểm có lẽ là sau khi 2 sinh viên tử nạn khi tự mướn thiết bị lặn từ trường đại học của mình, chứng chỉ lặn đầu tiên được ra đời thông qua hệ thống các trường đại học tại California và sau đó là ra khắp nước Mỹ, các người lặn phải xuất trình bằng lặn khi thuê thiết bị hoặc đăng ký các chuyến đi lặn, tất cả với mục tiêu là giảm thiểu rủi ro cho người tham gia. Những hệ thống đào tạo sơ khai này thường chỉ có 2 cấp bậc là Diver (thợ lặn), và Dive Instructor, đòi hỏi người học phải rèn luyện thể chất, và học liên tục trong nhiều tháng tương tự như quân đội
Năm 1967, với mong muốn tối ưu hoá quá trình đào tạo cho đại chúng, PADI được thành lập, và là người tiên phong trong việc xây dựng hệ thống giáo dục bài bản, phân chia ra nhiều cấp bậc, từ căn bản đến nâng cao, cho phép người lặn giải trí tham gia học và chơi trong giới hạn ở nhiều cấp bậc tương ứng. Điều này cho phép thật nhiều người đến với môn lặn, bao gồm cả phụ nữ và trẻ em. Các hiệp hội khác cũng dần ra đời, và cùng với du lịch lặn, các hệ thống đào tạo này được nhân rộng ra khắp thế giới. Hiện nay, hệ thống PADI là phổ biến nhất, hoạt động và được công nhận ở 183 quốc gia trên thế giới với hơn 250.000 giáo viên và 2 triệu chứng chỉ 1 năm.
Ngoài PADI, trên thế giới còn hơn 170 hiệp hội khác bao gồm hiệp hội quốc gia như CMAS (Pháp), BSAC (Anh), tư nhân như SSI, RAID, SDI/TDI, hay thậm chí là của các hãng thiết bị như Scubapro cũng có hệ thống đào tạo riêng. Các hệ thống này đều có điểm chung là đều được quốc tế công nhận, và đáp ứng được quy chuẩn của ISO, WRSTC(World Recreational Scuba Training Council) , hay EUF của châu âu, là các tổ chức chuyên về kiểm tra chất lượng.
2. Vậy còn Freediving thì sao?
Freediving, hay lặn tự do xuất thân đã từ lâu đời, theo truyền thống khai thác thủy hải sản hay ngọc trai của con người. Sau này, lặn tự do trở thành môn thể thao, với những giải thi đấu đầu tiên vào những năm 70, và phổ biến vào những năm 90 do các hiệp hội như CMAS và AIDA tổ chức. Freediving dần cũng trở thành môn chơi phổ biến, cho các bạn thích khám phá, du lịch hay thích lưu giữ những hình ảnh kỉ niệm đẹp. Tuy nhiên cũng vì vậy, các tai nạn và sự cố khi freedive cũng tăng theo tỉ lệ
Rút kinh nghiệm từ những biến cố này, các hiệp hội cũng dần ra đời các chương trình dành riêng cho freediver vào những năm 2000. Các nguyên tắc an toàn, các bài tập luyện để hỗ trợ thành tích trước dành cho vận động viên, dần được hệ thống hóa và chia nhỏ ra từng cấp bậc để người tham gia dễ học, dễ chơi mà vẫn có thể đảm bảo an toàn. Ngoài các hiệp hội tiên phong như CMAS và AIDA, hiện tại cũng có nhiều tổ chức khác như SSI, PADI, RAID, Molchanov, v.v đều có các hệ thống đào tạo dành riêng cho freediver. Người học có thể bắt đầu bằng những chương trình căn bản từ hồ bơi như SSI/PADI Basic Freediver, AIDA 1*, Molchanov Lap 1 và dần dần tập luyện lên các cấp cao hơn, như Master Freediver, AIDA 4*, hoặc thậm chí là tham gia các chương trình đặc biệt chỉ dành cho thi đấu như Molchanov Wave 4, hoặc AIDA Competition Specialty. Để đi dạy được thì cũng tương tự các giáo viên phải qua huấn luyện và đạt được các yêu cầu chứng chỉ như Freediver Instructor để dạy các cấp căn bản, Advanced hay Master Freediver Instructor để dạy các cấp cao hơn, hoặc thậm chí có thể làm Instructor Trainer để đào tạo ra các Instructor khác

3. Vậy thực sự chứng chỉ lặn có cần cho freediver không?
Nhiều người đến với freedive vì tính đơn giản và không đòi hỏi thiết bị nhiều, thực chất chỉ mỗi cái mask là đã có thể lặn được (no fins giỏi chút)và cũng không khác gì đi bơi lắm (sâu hơn chút).
Cũng có lẽ vì vậy mà hiện tại cũng có các bạn tự tập, tự chơi một mình, bởi không như scuba, ta không cần phụ thuộc vào thiết bị, và gần như không ai kiểm tra chứng chỉ nếu ta tự đi biển, đi hồ hoặc thậm chí là mướn tàu đi đảo.
Cũng có các bạn tự tập, tự học trên mạng hoặc học xong những khóa căn bản và về… tổ chức lớp dạy, hướng dẫn bạn bè và cộng đồng, cũng không hẳn là vì mục đích kinh doanh, mà là muốn phổ cập thêm cho cộng đồng, hoặc là có người đi chơi cùng.
Cũng có một số instructor đứng ra mở lớp dạy nhưng không cấp chứng chỉ vì không muốn đóng phí cho hiệp hội…

Thực chất thể thao, du lịch hay trải nghiệm, mỗi người đều có cách tiếp cận riêng của mình, ta cũng sẽ tạm không bàn đến mục đích là xấu hay tốt. Tuy nhiên các freediver hoặc các bạn đang cân nhắc tham gia môn này cần cân nhắc một số điều sau:

• Mục tiêu chính của các hệ thống đào tạo là để hạn chế rủi ro cho người chơi.

Mặc dù đơn giản tưởng như đi bơi bình thường, nhưng freedive, hay thậm chí apnea (nín thở) có rất nhiều nguy hiểm tiềm tàng. Một ví dụ đơn giản, các bạn đã qua đào tạo đều đã biết, khi não ta thiếu oxy (hypoxic), chuyện ta ngất xỉu (blackout) là có thể xảy ra. Blackout có thể xảy ra từ 0.5 m nước khi nín thở tĩnh (Static) hoặc thậm chí là không cần xuống nước (Dry static). Nghe nghiêm trọng, nhưng thực tế blackout hoàn toàn có thể tránh được, và nếu có xảy ra thì một người đồng đội (buddy) đã qua đào tạo, vẫn có thể dễ dàng xử lý an toàn được. Rescue( cứu hộ), các bạn được học từ khóa căn bản, và buddy, sẽ là bắt buộc theo dõi bạn, thậm chí trong lúc bạn tập nín thở… tại nhà (nếu có sử dụng kẹp mũi), để tránh tình trạng ngạt thở lúc blackout. Hoặc đơn giản và phổ biến hơn là các chấn thương do áp suất (barotrauma) ở tai, xoang hay thậm chí là phổi nếu không được đào tạo bài bản
Cũng tương tự, để có thể đi dạy được, các Instructor đã phải trải qua quá trình đào tạo từ các cấp diver đi lên, thể hiện được thể lực lặn, kinh nghiệm lặn, kỹ năng sư phạm, và quan trọng nhất là kỹ năng quản lý rủi ro và tổ chức lớp học, đảm bảo cho học viên có một môi trường học an toàn, thoải mái và hiệu quả. Đây là một số thông số để ta cân nhắc: Tỉ lệ tử vong của freedive giải trí 1:500 ca lặn, tỉ lệ tử vong trong scuba diving 1: 34000 ca lặn, và thi đấu freediving 1: 50000 ca lặn. Đáng ngạc nhiên, mặc dù thi đấu freedive độ sâu chắc chắn sẽ cao hơn, nhưng rủi ro lại thấp hơn, do người tham gia được huấn luyện bài bản cũng như yêu cầu của ban tổ chức sẽ luôn có đội cứu hộ (safety diver) và ban y tế (medical board) đi kèm.

•  Sự đồng nhất và quản lý chất lượng.

Tất cả mọi chứng chỉ lặn đều được xác minh không phải chỉ với cá nhân người freediver hay instructor, mà là trên các hệ thống quốc tế.
Trên mỗi chứng chỉ cho dù bất kỳ hiệp hội nào sẽ luôn có tên freediver, người đào tạo, cấp độ, giới hạn mà họ có thể lặn được an toàn.
Mục đích ở đây là để xác minh các yêu cầu cụ thể của từng khóa học đã được hoàn thành, để nếu người freediver này, có đi lặn với những buddy khác, hoặc học tiếp với những instructor khác thì họ vẫn được công nhận.
Đối với chứng chỉ instructor, ngoài những thông tin như freediver, thì còn thể hiện trạng thái thành viên với hiệp hội (teaching status). Chỉ có các Instructor tuân thủ các tiêu chuẩn đào tạo (standard) cũng như các điều kiện của hiệp hội, mới có thể giữ được teaching status của mình. Các instructor vi phạm quy chuẩn, tùy mức độ, sẽ được nhắc nhở, đào tạo lại, hoặc nặng hơn có thể bị đình chỉ hoặc cắt khỏi hiệp hội. Đây là một cách phổ biến mà các hiệp hội đảm bảo chất lượng đào tạo, cũng như uy tín và thương hiệu của mình.

• Phát triển bản thân và phong trào freediving cho cộng đồng

Chứng chỉ lặn, sẽ là minh chứng cho chính nỗ lực, thời gian và sự cam kết của các bạn với môn freediving. Không dám nói người có chứng chỉ lặn sẽ giỏi hơn người không học hoặc tự học, do thể thao sẽ tùy thể lực, tố chất, cơ địa và luyện tập. Nhưng ta có thể cam đoan những cấp chứng chỉ lặn sẽ là những cột mốc để ta phấn đấu, và là bằng chứng cho thành tích ta đạt được. Các nguyên tắc an toàn, kỹ thuật lặn được kiểm chứng, phương pháp luyện tập hiệu quả, luôn sẽ là nền tảng để các freediver phát triển khả năng cá nhân tốt hơn.

Các bạn có tố chất, thể lực, đam mê đi dạy cũng nên cân nhắc đặt cho mình mục tiêu để trở thành một Freediving Instructor. Tạm chưa dám bàn tới đặt rủi ro của học viên, hay chất lượng đào tạo vào một cá nhân nào đó. Nhưng sẽ thật là lãng phí nếu ta là người có khả năng mà lại tự giới hạn bản thân mình với những lớp học tự phát, tự dạy tự học mà không được quốc tế công nhận, trong khi phong trào freediving tại Việt Nam đang phát triển, mà thị trường thì lại cần lắm những instructor có tâm và có tầm để có thể thực sự phát triển xa hơn nữa.

Các instructor, đang đi dạy, nếu học viên đủ khả năng, hãy cấp bằng cho họ. Chi phí cấp bằng freedive thực sự là một phần nhỏ trong chi phí khóa học, nhưng nó sẽ là sự công nhận, sự động viên cho năng lực của học viên của mình. Thường phí các bạn đóng cũng sẽ được sử dụng để các hiệp hội phát triển, cập nhật giáo án và chương trình đào tạo được tốt hơn cho chính các bạn sử dụng. Thiết nghĩ, một ngày nào đó Việt Nam mơ ước có hiệp hội riêng của mình, mà ta vẫn có thói quen xài “chất xám miễn phí”, “đi tắt đón đầu” này, chắc giấc mơ này còn xa xa lắm.

Bài viết không có mục tiêu giới thiệu hay mua bán khóa học trung tâm hay tổ chức nào, chỉ là muốn phổ biến một số thông tin, định nghĩa về chứng chỉ và hệ thống đào tạo lặn. Suy cho cùng thì quyền quyết định đến với môn thể thao có rủi ro nào, bằng cách nào thì hoàn toàn nằm trong tay người chơi. Pháp luật không cấm, không ai kiểm tra thì ta có quyền làm. Ta có nên làm hay không lại là chuyện khác 🙂